Fakamahu’inga’i ‘o ha to’a ta’e’iloa : Feinga ke ongo na ‘a e le’o ‘o e kakai pasifiki ngaue fakatauhi ki he kau toulekeleka mo e ni’ihi ‘oku fokoutua.

For the English version of this article, click here

Óku íai á e fakatotolo óku fakataumuá ke fakamahuíngaí á e aúsia á e kakai Pasiiki, ‘oku nau ngaue fakatauhi mo tokoni kia kinautolu ‘oku fokoutua í he pakalava í Aotearoa.

Óku lolotonga ako á Ísitokia ki hono Master í he Saienisi óe Átamai pe Health Psycology í he Te Herenga Waka í he Únivesiti ó Victoria í Uelingatoni. Ko e kaveinga ó e fekumi pe ko e ngaue óku ne fakahoko óku pehee, “‘Ofaí á e kau tauhi ó e Pakalava” (Caring for Stroke Caregivers). Ko e fakakaukau, ke fekumi ki he ngaahi aúsia á kinautolu óku nau fakahoko e fatongia tauhi ki ha memipa ó e famili óku fakaakeake mei he Pakalava.

Í haáne fakaékeéke pea mo John Pulu mei he PMN Tonga, naé pehee é Paasi, ko e ngaue koeni naé kamata ia mei he 2019, kimuá í he to koia á e koviti 19, naá ne maloloo ai mei he ako ke nofo ó tauhi á éne faée koeúhi na’e pakalava. Naá ne pehee foki naé matuáki monuía ke nofo mo éne faée í falemahaki, lolotonga e taimi ó éne fakaakeake. Naé lava kene ílo ó loloto ange ai ki he natula ó e ivi mo e malohi ó e founga ngaue he tafaáki ki he moúilelei.

“Naá ku ílo ai ko e ha á e (Occupational Therapy), ko hono tokonií pe akoí ó e tokotaha pakalava ki he ngaahi ngaue fakaáho, pehee ki he (physical therapy), tokonií pe fakamalohisinoí á e sino, ílo á e mamahi óku nau fekuki moia, ko e (speech-language therapy), tokoni ki he akoako ke lea pehee ki he folo ó e meákai. Naá ku monuía keu aúsia á e ngaahi ako koeni ki he founga tauhi, ka í he taimi naá ma átaa mai ai ki ápi, naé í he tuúnga kehe á e mamafa ia ó e ngaue tauhi ke fakahoko”.

Research Assistant Research Assistant National Centre for Women's Health Research AotearoaSchool of Health. Victoria University of Wellington Te Herenga Waka

Neongo ko e taimi eni naé lolotonga to ai á e toúmahaki koviti 19, ó uesia lahi ai éku founga tauhi, ka naé mahino ai á e ivi malohi ó e tokoni mo e ófa á e komiuniti. Óku pehe é Paasi ko e loto ófa mo e foaki á e tokolahi lolotonga á e taimi fakaakeake á éne faée, ko e ngaahi manatu melie mo e talanoa fakaófoófa ia óku ne taumuá ke fakakau í heéne fakatotolo.

“Neongo óku íkai peseti é 100 á hono tokonií kitautolu éhe potungaue moúi, ka óku tau maú á hotau komiunitii ko e langolango í he taimi óku tau fiemaú tokoni ai”.

Naá ne pehee foki ko e kau ngaue fakatauhi í he komiunitii kuo nau ósi aú ki he ongosia, pea óku tokolahi ai á e niíhi í Aotearoa óku íkai kenau maú faingamalie í he founga tauhi óku lelei, koeúhi ko e fakangatangata ó e founga ngaue, mo e meángaue.

“‘Oku ou fakaámu keu fekumi ki he ngaahi leó ó e kau ngaue he kautaha pasi, óku ngata pe í muí ó íkai ha taha é fanongo kiai”.

Fakatatau ki he Stroke Foundation of New Zealand, ko e peseti é 60 ó e pakalava ‘i he kainga Maori pea mo e Pasifiki, óku hoko ia í he vahaá taú ó kinautolu ‘oku kei malava ke ngaue, áia ko e taú 15 ki he taú 64, í hono fakafehoanaki ki he peseti é 20 ó e ngaahi matakali kehe. Óku faá hoko foki á e pakalava ia ki he kainga Maori mo e Pasifiki í he taú ia é 15 kimuá ‘i he taú óku fa’a hoko ai ki he ngaahi matakali kehe.

Vakai ki he faka’eke’eke ‘o ‘Isitokia Paasi ‘i lalo

“Ko e lahiange á éku ngaue ki he fakatotolo fekauáki mo e meá ni, ko e lahiange ia éku ongoí á e ófa (love) ki he ngaahi famili óku uesia í he fokoutua ni. Ko éku feinga, keu fekumi ki he leó ó e niíhi óku nau ngaue fakatauhi ki heénau ngaahi matuá, ko honau ngaahi hoa, pe koha memipa pe ó honau ngaahi famili óku nau pakalava”.

Isitokia Paasi (Right) posing for her graduation photo. Photo SuppliedUniversity of Otago Facebook Page

“‘Oku íkai ketau faá ongo na á honau ngaahi leó koeúhi ko étau úlungaanga fakafonua. Óku íkai ketau fa’a fekumi ki he founga ngaue á e potungaue moúi, ketau ílo á e meá tenau lava ó tokoni mai ai mo e tafaáki é íkai lava ha tokoni ai kia kita”.

‘Oku ne lolotonga feinga ke fakakau mai ha ni’ihi ke faka’eke’eke ‘i he ‘ene fakatotolo, pea ‘oku malava pe ke mo talanoa fesiofaki pe fakahoko ‘i he ‘initaneti, ka ‘e fakafalala ‘i he fiema’u. ‘Oku ‘iai ‘a e ‘amanaki ‘a Paasi ‘e hoko ‘a ‘ene fakatotolo, kene hanga ‘o takiekina ‘a e kau fa’u lao kiha ngaahi founga ngaue ‘e faingofua pea ‘aonga ki he komiunitii Pasifiki.

Kapau ‘oku ke fiema’u keke talanoa kia Paasi kataki ‘imeili ki he : kia.paasi@vuw.ac.nz